Teamnormen en teamcoaching

De teamnormen geven richting aan het gedrag van de teamleden en hebben daarmee veel invloed op het teamfunctioneren. Teamnormen geven enerzijds duidelijkheid over welk gedrag (niet) gewenst is in het team. Maar ze zijn anderzijds een bron van conflicten, bijvoorbeeld wanneer sommige teamleden zich niet aan de teamnormen houden, of wanneer subgroepen binnen het team andere ongeschreven regels naleven.
Teamnormen vormen ook een bron van het innerlijke conflict tussen je conformeren aan de groepsnorm of trouw zijn aan je eigen waarden en normen. De individuele teamleden kunnen heel verschillend omgaan met dit innerlijke conflict.
In dit blog geef ik je inzicht in een aantal aspecten van teamnormen waar je in teamcoaching mee te maken hebt.

Wat zijn teamnormen?

Teamnormen zijn de ongeschreven regels waar de teamleden zich aan behoren te houden. Teams ontwikkelen teamnormen over hoe de teamleden met de taak en met elkaar dienen om te gaan. Je herkent de teamnormen aan uitspraken als ‘Dat doen we hier niet.’ of ‘Zo behoor je je hier te gedragen.’
Als teamlid kun je niet zomaar van de teamnormen afwijken, want het team dwingt een bepaalde conformiteit af. Om bij het team te horen, moet je je gedrag aanpassen aan de teamnormen. Dat is waarom nieuwe teamleden soms eerst de kat uit de boom kijken, en willen zien ‘hoe het hier gaat’. Met andere woorden: Wat zijn hier de gewoontes? Wat is hier niet gewoon? En volgens welke normen ‘moet’ ik mij gedragen om bij dit team te horen?

Teamwaarden en teamnormen

Teamnormen worden regelmatig gelijk genoemd met teamwaarden. Ze zijn echter significant verschillend. Teamwaarden vertegenwoordigen wat de teamleden werkelijk belangrijk vinden in hun werk en in hun samenwerking. Teamwaarden zijn innerlijke drijfveren en onderdeel van het zingevingsniveau.
Teamnormen zijn een voorschrift of eis over hoe de teamleden zich behoren te gedragen. Wanneer een teamnorm matcht met een persoonlijke waarde zal een teamlid deze teamnorm gemakkelijk accepteren.
Wanneer een teamnorm niet matcht met een persoonlijke waarde van een teamlid, ontstaat een innerlijk conflict. Het teamlid moet dan voortdurend kiezen in hoeverre hij trouw blijft aan zijn eigen waarde en in hoeverre hij zich wil conformeren aan de teamnorm om bij het team te horen.

Opleiding Systemisch Teamcoach en Teamtrainer

Kernachtig interveniëren in team- en organisatiedynamiek

Leer jezelf als belangrijkste coachingsinstrument in zetten en vergroot je je systemische interventiekunde.

Bekijk de Opleiding

Waarom conformeren teamleden zich aan de teamnormen?

Teamleden kunnen verschillende redenen hebben om zich aan te passen aan de teamnormen. De meest voorkomende reden is dat je het er gewoon mee eens bent. Van de meeste aanpassingen ben je je zelfs niet eens bewust. Ze gaan onopgemerkt en vanzelf.

Wanneer een teamlid twijfelt over een bepaalde teamnorm of tegenzin ervaart, wordt hij zich bewust dat hij een keuze heeft om zich te conformeren. Redenen om zich te conformeren zijn dan bijvoorbeeld:

• Hij twijfelt en gaat er vanuit dat de meerderheid wel weet wat ‘juist’ is. Daarom neemt hij over wat de meerderheid vindt.
• Hij roept zichzelf tot de ‘orde’, want dat is nodig om nuttig te zijn.
• Hij wil de voortgang van de taken en resultaten van het team niet verstoren door afwijkend gedrag.
• Hij wil de harmonie niet verstoren, want hij vindt harmonie in het team belangrijk.
• Hij wil zich als mens gewaardeerd en geaccepteerd voelen door het team.
• Door zich te conformeren kan hij het team gebruiken om eigen doelstellingen te realiseren.
• Hij bang is om ‘er niet bij te horen’.
• Hij is door anderen over gehaald is om zich te conformeren.

Niet conformeren aan de teamnormen

Teamleden kunnen zich uiteraard ook niet conformeren aan de teamnormen. Ik noem hier 4 veel voorkomende redenen:
Wanneer een teamlid zich conformeert aan de teamnormen wordt hij hiervoor ‘beloond’, bijvoorbeeld doordat hij erbij hoort of geen last heeft van groepsdruk om zich aan te passen. Je conformeren aan de teamnormen brengt ook ‘kosten’ met zich mee, bijvoorbeeld doordat een of meerdere teamnormen niet passen bij wat jij belangrijk vindt in  je werk of leven. Er ontstaat dan een innerlijke spanning van ‘naar buiten toe ja, maar van binnen nee’. Wanneer een teamlid deze kosten te hoog vindt, kiest hij ervoor om zich niet aan deze teamnorm(en) te conformeren.
Een teamlid kan ook principieel in de oppositie gaan tegen de teamnormen, omdat hij overtuigd is van een andere visie dan de rest van het team, of het leven van bepaalde waarden mist bij de rest van het team. Dit teamlid wordt gedreven door een visie of waarden, die hij binnen het team wil realiseren.
Een derde motivatie om niet aan de teamnorm te conformeren, komt voort uit ‘de onafhankelijken’. Dit zijn teamleden die niet zozeer tégen iets zijn, maar op bepaalde punten hun eigen weg willen gaan en aan de groepsdruk weerstand kunnen bieden.
En tot slot noem ik hier nog het type teamleden die dwarsliggen om het dwarsliggen. Bij hen is er geen sprake van een positieve keuze voor iets anders, maar van een keuze tégen.

Teamnormen en (beroeps)ethiek

Teamnormen en teamwaarden weerspiegelen ook de ethiek van het team. Hierbij gaat het om universele menselijke waarden, persoonsgebonden waarden, de waarden en normen binnen de organisatie, en ook de professionele waarden en normen die horen bij de beroepsethiek.
Beroepsethiek gaat over de normen, principes en regels voor het professioneel handelen.
De formele beroepsethiek is vastgelegd in de ethische code van beroepsverenigingen en in de wet. Er is ook een informele beroepsethiek; de ongeschreven regels voor het professioneel handelen. Wanneer hier binnen het team verschillend invulling aan wordt gegeven, kan dit een bron van conflicten zijn.
In een team (organisatie) van professionals is het zinvol om een eigen invulling te geven aan de beroepsethiek, en deze vast te leggen in een eigen beroepscode.

Systemisch kijken naar teamnormen

Vanuit systemisch werken kun je de teamnormen onderzoeken vanuit de 3 systemische wetmatigheden.

1. Wat krijgt voorrang vanuit de teamnormen?
   Wat is vanuit de teamnormen belangrijk in dit team? Wat zijn de do’s en don’ts, en wat is de allerbelangrijkste spelregel waar een teamlid zich aan moet houden?
   Waar of door wie in de organisatie worden de teamnormen bepaald? Wie heeft de meeste invloed op het in stand houden van de teamnormen? Van wie zou de beweging in de teamnormen vandaan moeten komen?

2. Wat sluiten de teamnormen in en wat sluiten ze uit?
   Teamnormen geven aan welk gedrag gewaardeerd wordt in het team. Binnen systemisch werken zeggen we dan: dit gedrag wordt ingesloten in het team. Teamnormen geven ook aan welk gedrag ‘not done’ is. Hierbij gaat het om gedrag dat wordt uitgesloten in het team.
   Teamleden die zich volgens de teamnormen gedragen, worden ingesloten in het team; ze horen erbij. Teamleden die zich niet (voldoende) aan de teamnormen houden, worden gemakkelijk een buitenbeetje in het team. Ze worden uitgesloten of sluiten zichzelf uit.

3. De kosten en baten van de teamnormen
   In teamcoaching is het vaak helpend om de winst van de teamnormen met het team te onderzoeken. Wat leveren de teamnormen het team in positieve zin op? Wie hebben hier met name profijt van?
   En wat kosten de teamnormen het team? Ten koste van wie of wat gaat dit?

Teamnormen en teamcoaching

In teamcoaching kun je het thema teamnormen in je programma opnemen als de teamnormen de gewenste teamontwikkeling in de weg staan. Vaak heb je in het voortraject van de teamcoaching al teamnormen gehoord, in relatie tot de teamcoaching vraag.
Stap 1 in de teamcoaching is om de teamnormen bespreekbaar en inzichtelijk te maken, en stil te staan bij hun effect op de teamsamenwerking.
In stap 2 laat je het team onderzoeken wat ze willen behouden in de teamnormen, wat ze niet meer willen van de huidige teamnormen, en wat er ze willen toevoegen of veranderen.
In je teamcoaching kun je hiervoor gebruik maken van werkvormen als de Werkvorm teamnormen Do’s en don’ts of van de Werkvorm teamnormen De tien geboden.

Geraadpleegde literatuur

• Guus van Lente – De groep, De kunst met groepen te werken
• Jan Remmerswaal – Handboek Groepsdynamica
• Wikipedia – Beroepsethiek

Meer over Teamcoaching

Nieuwsgierig naar meer inspiratie, kennis en praktische handvatten voor Teamcoaching? Lees dan:

• Teamcoaching & de fasen van teamontwikkeling
• Teamcoaching: inzoomen en uitzoomen
• Wat is teamcoaching?

Meld je aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de nieuwste blogs, tips en artikelen op onze Kennisbank voor coaches, trainers en teamcoaches.

Toolbox voor coaches, trainer en teamcoaches

Meer tools vind je op onze kennisbank onder de Toolbox voor trainers, coaches en teamcoaches. Zoals:

• Toolbox Werkvormen teamcoaching
• Toolbox Groepsdynamica
• Toolbox Persoonlijke ontwikkeling teamcoach

Opleidingen over Teamcoaching

Zoek je een opleiding waarin je meer leert over Teamcoaching? Dan kun je bij Blankestijn & Partners terecht in de opleidingen:

• Post-HBO Opleiding Systemisch Teamcoach en Teamtrainer